Johan Benders
Verzetsheld - 2017
Foto's -> Wereldoorlog II -> Van Toen naar Heden
(Bron DB.nl - 2017)
Johan Benders (1907-1943) in de jaren 1930, toen hij leraar Nederlands en Geschiedenis was aan het Amsterdams Lyceum, die veel joodse mensen heeft geholpen te vluchten. Hij werd verraden en gearresteerd.
Johan Benders (1907-1943) in de jaren 1930, toen hij leraar Nederlands en Geschiedenis was aan het Amsterdams Lyceum, die veel joodse mensen heeft geholpen te vluchten. Hij werd verraden en gearresteerd.
Mevrouw Mart Benders vertelde op 4 mei 2017 in het kader van 'Open Joodse Huizen en Huizen van verzet' het verhaal van de familie Heidenheim. 'De familie Heidenheim woonde in de Margriete van Clevelaan nummer 10 tot 1942. Zij waren uit Duitsland gevlucht voor het toenemende antisemitisme daar. Tijdens de Duitse bezetting in 1942 moesten ze als joden naar Amsterdam verhuizen, omdat alle joden bij elkaar moesten gaan wonen om hun transport naar Westerbork te vergemakkelijken. Ze waren intieme vrienden van mijn ouders en hadden hier een bloeiend sociaal leven.'
'Hun zoon Dieter, 17 jaar, zat op school, en zat op de roeiclub Poseidon, vader was een jurist en moeder speelde piano. Zij voelden zich in het geestelijke klimaat van Holland helemaal thuis.' Benders vervolgt: Mijn ouders waren politiek zeer bewust en zagen de problemen aankomen. Mijn vader heeft Dieter na de capitulatie op 14 mei 1940 bezworen, dat hij moest vluchten en heeft voor elkaar gekregen, dat Dieter naar IJmuiden is gefietst. Daar is het hem gelukt om in een roeiboot te komen. Na 6 dagen zonder eten, met bijna geen water en zonder kompas, werd hij door een Engelse torpedojager opgepikt. Uiteindelijk is hij in Canada terechtgekomen, waar hij zijn leven heeft kunnen voortzetten en een gezin heeft gekregen. Zijn ouders verging het slechter. Hoewel mijn vader het echtpaar een onderduikadres kon verschaffen (en deze activiteiten hebben hem later het leven gekost) wilden zij er geen gebruik van maken. Zij vonden zich er te joods uitzien en wilden hun gastheren niet in gevaar brengen. Zij hebben de gang naar de gaskamers moeten maken (re-emigratie noemden de Duitsers dat) en er is geen spoor meer van ze te vinden. Ik zal u niet vermoeien met de administratieve ellende die het hun zoon heeft gekost om de ouders officieel doodverklaard te krijgen.'
(Foto Amstelveenweb.com - 2017)
Mevrouw Mart Benders tijdens haar inspraak van de Commissie B en S in de raadzaal van de gemeente Amstelveen
Waarom dit verhaal? ?Over het leven van deze familie heb ik een uitgebreid archief. Dit is een essentieel onderdeel van de geschiedenis van Amstelveen. Gelukkig weten we veel van de geschiedenis door het boek van Catharina (Tini) Visser (? 13 februari 2015) ( Jaren van Verduistering red.), maar van het joodse leven in Amstelveen is te weinig te vinden. De verdwenen joden staan ook nergens als zodanig vermeld, alsof er niks gebeurd is. En er IS wat gebeurd. De joodse kinderen moesten van de gewone lagere school af en er werd een joods schooltje voor ze gesticht in het gebouwtje aan de Randwijcklaan, dat afgebroken dreigt te worden. De joodse raad heeft er gezeteld, toen de deportaties begonnen. Joden moesten zich daar verzamelen, het was de Hollandse Schouwburg (ik hoop, dat dit u wat zegt) maar dan in het klein. Zij werden, begeleid door Amstelveense politie en de NSB burgemeester (Ir Samuel David Johannes Westendorff red.), naar de halte Kalfjeslaan gebracht voor verder transport. Burgemeester Haspels weigerde dat te doen en moest aftreden. Ik denk, dat dit deel van de Amstelveense geschiedenis bij de meeste Amstelveners onbekend is. Belangstelling voor de geschiedenis van de oorlog in Amstelveen is hier wel, maar er zijn weinig materiele herinneringen aan die uitzonderlijke tijd, behalve de bunker.?
(Foto Amstelveenweb.com - 2017)
Het houten gebouw aan Randwijcklaan 13 in Amstelveen met een lange historie
'Ik denk aan de familie Heidenheim die zo blij was, dat ze hier hun toevlucht hadden gevonden en die volop deelnamen aan het sociale leven. Op zaterdag hoefden ze maar 200 meter te lopen om naar hun kleine synagoge in de Randwijcklaan te gaan. Dit gebouwtje is door zijn geschiedenis essentieel voor de cultuurhistorie van Amstelveen, daar weegt de prijs van een nieuwbouwhuis niet tegenop. Er is al zo weinig over. Het beeld wordt wrang als je bedenkt, dat Amstelveen de Bunker, als overblijfsel van de Duitse bezetting, wil behouden. Daar ben ik het overigens helemaal mee eens. Maar het zou een verkeerd signaal zijn als Amstelveen de bunker koestert en het sjoeltje opoffert aan een duur woonhuis. Alsof er nooit wat gebeurd was. Ken en gedenk uw geschiedenis.'
Johan Benders
Johan Benders werd op 1 juli 1907 in Bloemendaal geboren. Hij trouwde met de logopediste Gerritdina Letteboer en Johan werd leraar Nederlands en Geschiedenis aan het Amsterdams Lyceum. Johan en Gerritdina woonden in Amstelveen en raakten betrokken bij het verzet. Johan was razend over het verwijderen van de Joodse leerlingen van de school (1941). Ze stelden hun huis open als onderduikadres voor zowel tijdelijke onderduikers als permanente onderduikers. Johan Benders begon op zijn werk samen met een aantal oudere leerlingen stamkaarten en distributiekaarten te vervalsen, zodat Joodse leerlingen en hun familie deportatie konden ontlopen. Ook zijn echtgenote, de logopediste Gerritdina Benders-Letteboer was hierbij betrokken. Hun huis in Amstelveen stelden zij open als onderduikadres voor tijdelijke onderduikers en voor een aantal permanente onderduikers. Twee oud-leerlingen, de halfjoodse zusjes Rosalie Wijnberg en Katie Wijnberg, die bij hun tante woonden, omdat hun ouders in Nederlands-Indi? verbleven, kwamen bij hen wonen en bleven tot het eind van de oorlog. In 1943 kwam er een onderduikster, het Joodse meisje Lore Polak, bij.
Op 5 april 1943 werden ze verraden en de Sicherheitsdienst arresteerde Johan, Katie en Lore. Johan werd opgesloten in de Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg in Amsterdam. Hij organiseerde onderduikadressen voor Joden en wist zoveel, dat hij probeerde een eind aan zijn leven te maken, voordat hij verhoord zou worden. Een celgenoot vertelde later dat hij in de nacht van 5 op 6 april 1943 twee pogingen tot zelfmoord heeft gedaan. Die mislukten en de celgenoten belden de bewaking die hem meenamen. De volgende dag sprong hij van de derde ring in de gevangenis en wist zo een eind aan zijn leven te maken. Pas twee weken later werd dit aan zijn weduwe verteld. Zijn celgenoot moest later op de administratie van de gevangenis werken en keek in de kaartenbak naar Johan Benders. Daar stond vermeld, dat hij behalve van 'Judenfreundlichkeit' ook verdacht werd van betrokkenheid bij de aanslag op het bevolkingsregister. Daar bleken later meer aanwijzingen voor te zijn. Gerrit Kouwenaar was een oud-leerling van Johan Benders en kwam in de week na de dood van Benders in dezelfde gevangenis terecht, waar het verhaal van Johans sprong hem door de man die hem kaal moest knippen verteld werd. Kouwenaar heeft hierover het gedicht ' Drs. van Schaffelaar' geschreven.
Gerritdina bleef achter met hun twee jonge dochters en was vijf maanden zwanger. Toch nam zij een ander Joods meisje op en herbergde ook Jan Doedens, een oud-leerling van haar man die aan de gedwongen Arbeitseinsatz wilde ontkomen. Katy werd na een paar dagen verhoord te zijn weer vrijgelaten. Zij vertelde onder andere dat zij ondervraagd werd over een man die Arondaeus heette. Lore werd op een vrachtwagen naar de Hollandse Schouwburg (het verzamelpunt van opgepakte joden in Amsterdam)getransporteerd. Bij het uitstappen wandelde zij koelbloedig het steegje naast de schouwburg in en wist zo te ontsnappen. Zij kon niets anders doen dan teruggaan naar Amstelveen en werd onmiddellijk naar een ander onderduikadres gebracht, waar ze de oorlog heeft overleefd. Na de oorlog bleek dat Lores gehele familie was vermoord in de vernietigingskampen zodat zij nog vier jaar bij Gerritdina bleef wonen, waarna zij naar de Verenigde Staten emigreerde.
(Bron: website Joods Amsterdam)
Na de dood van Johan Benders in 1943 bleven zijn zwangere vrouw en twee kinderen met veel vragen achter. Dertig jaar later wilde zijn dochter Mart Benders meer te weten komen over haar vader die ze nooit kende. In de video op YouTube van Andere Tijden, vertelt Mart Benders over hoe het haar vader verging. Zij wist door alle verhalen dat hij veel joodse mensen heeft geholpen te vluchten, dat hij werd verraden en gearresteerd. Op deze video ziet zij hem voor het eerst op bewegend beeld:
Korte film over Johan Benders en verhaal van zijn dochter Mart Benders
In Amstelveen werd na de Tweede Wereldoorlog een straat naar Johan Benders vernoemd, de Benderslaan. Op 27 mei 1997 ontving het echtpaar Benders postuum de Yad Vashem-onderscheiding, die in mei 1998 tijdens een ceremonie in het Amsterdams Lyceum werd uitgereikt aan hun nabestaanden.
'Hun zoon Dieter, 17 jaar, zat op school, en zat op de roeiclub Poseidon, vader was een jurist en moeder speelde piano. Zij voelden zich in het geestelijke klimaat van Holland helemaal thuis.' Benders vervolgt: Mijn ouders waren politiek zeer bewust en zagen de problemen aankomen. Mijn vader heeft Dieter na de capitulatie op 14 mei 1940 bezworen, dat hij moest vluchten en heeft voor elkaar gekregen, dat Dieter naar IJmuiden is gefietst. Daar is het hem gelukt om in een roeiboot te komen. Na 6 dagen zonder eten, met bijna geen water en zonder kompas, werd hij door een Engelse torpedojager opgepikt. Uiteindelijk is hij in Canada terechtgekomen, waar hij zijn leven heeft kunnen voortzetten en een gezin heeft gekregen. Zijn ouders verging het slechter. Hoewel mijn vader het echtpaar een onderduikadres kon verschaffen (en deze activiteiten hebben hem later het leven gekost) wilden zij er geen gebruik van maken. Zij vonden zich er te joods uitzien en wilden hun gastheren niet in gevaar brengen. Zij hebben de gang naar de gaskamers moeten maken (re-emigratie noemden de Duitsers dat) en er is geen spoor meer van ze te vinden. Ik zal u niet vermoeien met de administratieve ellende die het hun zoon heeft gekost om de ouders officieel doodverklaard te krijgen.'
(Foto Amstelveenweb.com - 2017)
Mevrouw Mart Benders tijdens haar inspraak van de Commissie B en S in de raadzaal van de gemeente Amstelveen
Waarom dit verhaal? ?Over het leven van deze familie heb ik een uitgebreid archief. Dit is een essentieel onderdeel van de geschiedenis van Amstelveen. Gelukkig weten we veel van de geschiedenis door het boek van Catharina (Tini) Visser (? 13 februari 2015) ( Jaren van Verduistering red.), maar van het joodse leven in Amstelveen is te weinig te vinden. De verdwenen joden staan ook nergens als zodanig vermeld, alsof er niks gebeurd is. En er IS wat gebeurd. De joodse kinderen moesten van de gewone lagere school af en er werd een joods schooltje voor ze gesticht in het gebouwtje aan de Randwijcklaan, dat afgebroken dreigt te worden. De joodse raad heeft er gezeteld, toen de deportaties begonnen. Joden moesten zich daar verzamelen, het was de Hollandse Schouwburg (ik hoop, dat dit u wat zegt) maar dan in het klein. Zij werden, begeleid door Amstelveense politie en de NSB burgemeester (Ir Samuel David Johannes Westendorff red.), naar de halte Kalfjeslaan gebracht voor verder transport. Burgemeester Haspels weigerde dat te doen en moest aftreden. Ik denk, dat dit deel van de Amstelveense geschiedenis bij de meeste Amstelveners onbekend is. Belangstelling voor de geschiedenis van de oorlog in Amstelveen is hier wel, maar er zijn weinig materiele herinneringen aan die uitzonderlijke tijd, behalve de bunker.?
(Foto Amstelveenweb.com - 2017)
Het houten gebouw aan Randwijcklaan 13 in Amstelveen met een lange historie
'Ik denk aan de familie Heidenheim die zo blij was, dat ze hier hun toevlucht hadden gevonden en die volop deelnamen aan het sociale leven. Op zaterdag hoefden ze maar 200 meter te lopen om naar hun kleine synagoge in de Randwijcklaan te gaan. Dit gebouwtje is door zijn geschiedenis essentieel voor de cultuurhistorie van Amstelveen, daar weegt de prijs van een nieuwbouwhuis niet tegenop. Er is al zo weinig over. Het beeld wordt wrang als je bedenkt, dat Amstelveen de Bunker, als overblijfsel van de Duitse bezetting, wil behouden. Daar ben ik het overigens helemaal mee eens. Maar het zou een verkeerd signaal zijn als Amstelveen de bunker koestert en het sjoeltje opoffert aan een duur woonhuis. Alsof er nooit wat gebeurd was. Ken en gedenk uw geschiedenis.'
Johan Benders
Johan Benders werd op 1 juli 1907 in Bloemendaal geboren. Hij trouwde met de logopediste Gerritdina Letteboer en Johan werd leraar Nederlands en Geschiedenis aan het Amsterdams Lyceum. Johan en Gerritdina woonden in Amstelveen en raakten betrokken bij het verzet. Johan was razend over het verwijderen van de Joodse leerlingen van de school (1941). Ze stelden hun huis open als onderduikadres voor zowel tijdelijke onderduikers als permanente onderduikers. Johan Benders begon op zijn werk samen met een aantal oudere leerlingen stamkaarten en distributiekaarten te vervalsen, zodat Joodse leerlingen en hun familie deportatie konden ontlopen. Ook zijn echtgenote, de logopediste Gerritdina Benders-Letteboer was hierbij betrokken. Hun huis in Amstelveen stelden zij open als onderduikadres voor tijdelijke onderduikers en voor een aantal permanente onderduikers. Twee oud-leerlingen, de halfjoodse zusjes Rosalie Wijnberg en Katie Wijnberg, die bij hun tante woonden, omdat hun ouders in Nederlands-Indi? verbleven, kwamen bij hen wonen en bleven tot het eind van de oorlog. In 1943 kwam er een onderduikster, het Joodse meisje Lore Polak, bij.
Op 5 april 1943 werden ze verraden en de Sicherheitsdienst arresteerde Johan, Katie en Lore. Johan werd opgesloten in de Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg in Amsterdam. Hij organiseerde onderduikadressen voor Joden en wist zoveel, dat hij probeerde een eind aan zijn leven te maken, voordat hij verhoord zou worden. Een celgenoot vertelde later dat hij in de nacht van 5 op 6 april 1943 twee pogingen tot zelfmoord heeft gedaan. Die mislukten en de celgenoten belden de bewaking die hem meenamen. De volgende dag sprong hij van de derde ring in de gevangenis en wist zo een eind aan zijn leven te maken. Pas twee weken later werd dit aan zijn weduwe verteld. Zijn celgenoot moest later op de administratie van de gevangenis werken en keek in de kaartenbak naar Johan Benders. Daar stond vermeld, dat hij behalve van 'Judenfreundlichkeit' ook verdacht werd van betrokkenheid bij de aanslag op het bevolkingsregister. Daar bleken later meer aanwijzingen voor te zijn. Gerrit Kouwenaar was een oud-leerling van Johan Benders en kwam in de week na de dood van Benders in dezelfde gevangenis terecht, waar het verhaal van Johans sprong hem door de man die hem kaal moest knippen verteld werd. Kouwenaar heeft hierover het gedicht ' Drs. van Schaffelaar' geschreven.
Gerritdina bleef achter met hun twee jonge dochters en was vijf maanden zwanger. Toch nam zij een ander Joods meisje op en herbergde ook Jan Doedens, een oud-leerling van haar man die aan de gedwongen Arbeitseinsatz wilde ontkomen. Katy werd na een paar dagen verhoord te zijn weer vrijgelaten. Zij vertelde onder andere dat zij ondervraagd werd over een man die Arondaeus heette. Lore werd op een vrachtwagen naar de Hollandse Schouwburg (het verzamelpunt van opgepakte joden in Amsterdam)getransporteerd. Bij het uitstappen wandelde zij koelbloedig het steegje naast de schouwburg in en wist zo te ontsnappen. Zij kon niets anders doen dan teruggaan naar Amstelveen en werd onmiddellijk naar een ander onderduikadres gebracht, waar ze de oorlog heeft overleefd. Na de oorlog bleek dat Lores gehele familie was vermoord in de vernietigingskampen zodat zij nog vier jaar bij Gerritdina bleef wonen, waarna zij naar de Verenigde Staten emigreerde.
(Bron: website Joods Amsterdam)
Na de dood van Johan Benders in 1943 bleven zijn zwangere vrouw en twee kinderen met veel vragen achter. Dertig jaar later wilde zijn dochter Mart Benders meer te weten komen over haar vader die ze nooit kende. In de video op YouTube van Andere Tijden, vertelt Mart Benders over hoe het haar vader verging. Zij wist door alle verhalen dat hij veel joodse mensen heeft geholpen te vluchten, dat hij werd verraden en gearresteerd. Op deze video ziet zij hem voor het eerst op bewegend beeld:
Korte film over Johan Benders en verhaal van zijn dochter Mart Benders
In Amstelveen werd na de Tweede Wereldoorlog een straat naar Johan Benders vernoemd, de Benderslaan. Op 27 mei 1997 ontving het echtpaar Benders postuum de Yad Vashem-onderscheiding, die in mei 1998 tijdens een ceremonie in het Amsterdams Lyceum werd uitgereikt aan hun nabestaanden.
Klik hier voor andere foto's in de categorie Wereldoorlog II
