De EU-regeling voor de handel in emissierechten

De Europese Raad en het Europees Parlement hebben een voorlopig politiek akkoord bereikt over belangrijke wetgevingsvoorstellen van het 'Fit for 55'-pakket die de emissies verder zullen terugdringen en de sociale gevolgen ervan zullen aanpakken. Het akkoord is voorlopig in afwachting van de formele aanneming door beide instellingen.

De EU-regeling voor de handel in emissierechten (EU-ETS) is een koolstofmarkt die gebaseerd is op een systeem van 'cap-and-trade' (vermindert de uitstoot, zoals die van elektriciteitscentrales, door een grens aan de vervuiling te stellen en een markt te creëren)van emissierechten voor energie-intensieve industrieën en de elektriciteitssector. Het is het belangrijkste instrument van de EU voor het terugdringen van emissies en bestrijkt ongeveer 40% van de totale CO2-uitstoot van de EU. Sinds de invoering ervan in 2005 zijn de emissies van de EU met 41% gedaald. De vandaag bereikte overeenkomst maakt het systeem ambitieuzer om de emissies nog verder terug te dringen.

De handel in emissierechten is een marktgerichte aanpak om de vervuiling te beheersen door economische stimulansen te bieden om de uitstoot van vervuilende stoffen te verminderen. Het concept staat ook bekend als cap and trade (CAT) of emissiehandelssysteem (ETS=Emissions Trading Scheme). De handel in koolstofemissies voor CO2 en andere broeikasgassen is in China, de Europese Unie en andere landen ingevoerd als een belangrijk instrument voor de beperking van de klimaatverandering. Andere regelingen hebben betrekking op zwaveldioxide en andere verontreinigende stoffen.

Bij een emissiehandelssysteem wijst een centrale autoriteit of overheidsinstantie een beperkt aantal vergunningen toe (een "plafond") of verkoopt deze, waarmee gedurende een bepaalde periode een bepaalde hoeveelheid van een bepaalde verontreinigende stof mag worden geloosd. Verontreinigers moeten vergunningen bezitten voor een hoeveelheid die gelijk is aan hun uitstoot. Verontreinigers die hun emissies willen verhogen, moeten vergunningen kopen van anderen die bereid zijn deze te verkopen.

(Foto Stan Mott/Wikipedia - 2021)

Marian Jurečka (1981) Tsjechisch minister van Milieu: 'Het akkoord over de EU-regeling voor de handel in emissierechten en het sociaal klimaatfonds is een overwinning voor het klimaat en voor het Europese klimaatbeleid. Hierdoor kunnen we de klimaatdoelstellingen in de belangrijkste sectoren van de economie halen en er tegelijk voor zorgen dat de meest kwetsbare burgers en micro-ondernemingen effectief worden ondersteund in de klimaattransitie. We kunnen nu gerust zeggen dat de EU haar beloften heeft waargemaakt met ambitieuze wetgeving en daarmee lopen we wereldwijd voorop in de strijd tegen klimaatverandering'
Emissiehandel is een vorm van flexibele milieuregulering die organisaties en markten in staat stelt te beslissen hoe de beleidsdoelstellingen het best kunnen worden gehaald. Dit in tegenstelling tot command-and-control milieuregelgeving zoals normen voor de best beschikbare technologie (BBT) en overheidssubsidies.

De EU Raad en het Parlement zijn overeengekomen de totale ambitie voor emissiereducties in de onder de EU-ETS vallende sectoren tegen 2030 te verhogen tot 62%. De medewetgevers hebben ingestemd met een herverdeling van het totale emissieplafond over twee jaar van respectievelijk 90 en 27 miljoen emissierechten en een verhoging van het jaarlijkse verminderingspercentage van het plafond met 4,3 % per jaar van 2024 tot en met 2027 en 4,4 % van 2028 tot en met 2030 ("lineaire verminderingsfactor").

De marktstabiliteitsreserve (MSR) zal worden versterkt door het verhoogde jaarlijkse instroompercentage van emissierechten (24%) te verlengen tot na 2023 en een drempel van 400 miljoen emissierechten vast te stellen. De Raad en het Parlement zijn overeengekomen het mechanisme voor buitensporige prijsschommelingen te versterken, onder meer door te voorzien in de automatische vrijgave van emissierechten uit de MSR aan de markt.

Installaties die gratis toewijzingen krijgen, zullen moeten voldoen aan voorwaarden, onder meer in de vorm van energieaudits en voor bepaalde installaties klimaatneutraliteitsplannen. Onder bepaalde voorwaarden kunnen aanvullende gratis overgangstoewijzingen worden toegekend aan de stadsverwarmingssector in bepaalde lidstaten, teneinde investeringen in het koolstofvrij maken van die sector aan te moedigen. De medewetgevers zijn overeengekomen de afwijking voor installaties voor elektriciteitsopwekking te schrappen en de resterende rechten over te hevelen naar het Moderniseringsfonds ter ondersteuning van de modernisering, diversificatie en duurzame transformatie van de energiesector.

De EU Commissie zal uiterlijk op 31 december 2026 beoordelen en rapporteren of de sector gemeentelijke afvalverbranding in de ETS kan worden opgenomen met het oog op opname vanaf 2028 en of een opt-outmogelijkheid tot 2031 nodig is.

Sectoren die kwetsbaar zijn voor koolstoflekkage. Wat betreft de sectoren die onder het koolstofgrensaanpassingsmechanisme (CBAM) vallen - cement, aluminium, meststoffen, productie van elektrische energie, waterstof, ijzer en staal, alsmede bepaalde precursoren en een beperkt aantal downstreamproducten - zijn de Raad en het Parlement overeengekomen de gratis rechten voor deze sectoren te beëindigen gedurende een periode van negen jaar tussen 2026 en 2034. Gedurende deze periode zal de CBAM alleen van toepassing zijn op het deel van de emissies dat niet in aanmerking komt voor gratis rechten in het kader van de EU-ETS, teneinde de regels van de Wereldhandelsorganisatie volledig na te leven.

De gratis rechten zullen aan het begin langzamer en aan het eind van deze periode versneld worden afgebouwd. Steun voor het koolstofvrij maken van deze sectoren zal mogelijk zijn via het innovatiefonds. Bovendien zal een deel van de gratis toewijzingen die als gevolg van de toepassing van de voorwaarden ontstaan, aan de lidstaten worden overgedragen om te worden geveild, teneinde een eventueel restrisico van koolstoflekkage aan te pakken. Vóór 2026 zal de Commissie het effect van de CBAM, ook op de risico's van koolstoflekkage, evalueren en nagaan of aanvullende maatregelen nodig zijn.

De Raad en het Parlement zijn overeengekomen een sociaal klimaatfonds op te richten om kwetsbare huishoudens, micro-ondernemingen en vervoerders te helpen het hoofd te bieden aan de prijseffecten van een emissiehandelssysteem voor gebouwen en wegvervoer en brandstoffen voor aanvullende sectoren.

De Raad en het Parlement zijn overeengekomen dat het fonds deel zal uitmaken van de EU-begroting en tot een maximumbedrag van 65 miljard euro zal worden gevoed door externe bestemmingsontvangsten. Dankzij deze begrotingsstructuur kan het fonds profiteren van een reeks aan de Europese begroting gekoppelde garanties, zonder dat het meerjarig financieel kader van de EU opnieuw moet worden geopend.

Het fonds zou worden ingesteld voor de periode 2026-2032, waarbij de subsidiabiliteit van de uitgaven vanaf 1 januari 2026 gebaseerd zou zijn op de veiling van 50 miljoen emissierechten in 2026 om steun bij de start van het fonds mogelijk te maken ("frontloading"), terwijl het nieuwe emissiehandelssysteem zou voorzien in de financiering van het fonds vanaf 2027. Het fonds zal door de lidstaten worden gebruikt voor de financiering van maatregelen en investeringen om de gevolgen van de koolstofprijsstelling voor kwetsbare burgers en micro-ondernemingen aan te pakken.