Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten

Geen criminaliteit, een goed en snel bereikbaar ziekenhuis en thuiszorg die aansluit op de vraag van de cliënt zijn volgens inwoners de belangrijkste aspecten van 'lokale kwaliteit'. Bij het tegengaan van criminaliteit zien inwoners een rol voor zichzelf samen met gemeenten en andere partijen. Voor de andere onderwerpen houden zij de gemeente (mede)verantwoordelijk, terwijl de gemeente daar in feite niet altijd invloed op heeft. De gemeente zou daarom meer mogelijkheden moeten krijgen om samen met inwoners en (maatschappelijke) organisaties de lokale kwaliteiten te beïnvloeden. Dat concludeert de Denktank van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten onder leiding van de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen in het rapport ‘Gewoon, dichtbij – Gedeelde verantwoordelijkheid voor lokale kwaliteiten' (pdf 68 pagina’s).

De Denktank onderzocht in samenwerking met het Verwey-Jonker Instituut, wat burgers belangrijk vinden in hun gemeente – lokale kwaliteiten – en wie daar volgens hen verantwoordelijk voor is. Naast de eerder genoemde punten staan ook schone lucht, goede afvalinzameling en afwezigheid van rommel op straat hoog op de lijst. Mensen vinden, dat zij vooral zelf verantwoordelijk zijn voor de afwezigheid van zwerfafval en zien daar voor gemeenten geen hoofdrol. Voor andere terreinen kijken zij nadrukkelijk wel naar hun gemeente.

Anoniem, procedureel en ver weg

Inwoners spreken de gemeente vaak aan op zaken als onderwijs, gezondheidszorg, of schone lucht. Gemeenten hebben juist op deze terreinen echter weinig eigen verantwoordelijkheid "Dat inwoners hun gemeente hier toch verantwoordelijk voor houden, toont aan dat veel publieke taken anoniem, procedureel en te ver weg van mensen zijn georganiseerd", aldus Van Zanen. "Er is een grote afstand tussen de zorgen en het geluk van mensen enerzijds en het beleid anderzijds.

Daarom zijn nieuwe vormen van dialoog tussen inwoners, maatschappelijke organisaties en de gemeente nodig ." De commissie heeft in vijf gemeenten met ‘lokale kwaliteitsfora' gewerkt om die dialoog te voeren over wat lokale kwaliteiten zijn en wie daarvoor de verantwoordelijkheid wil nemen. Hoewel de inhoud en sfeer van de fora verschilden was er wel een gemene deler: lokale kwaliteit wordt vooral dichtbij beleefd.

Lokale sturingsmogelijkheden

De Denktank doet de aanbeveling, dat gemeenten op alle terreinen die de lokale kwaliteiten aangaan, de mogelijkheden krijgen om die kwaliteiten daadwerkelijk te beïnvloeden. Van Zanen: "Lokale kwaliteiten vragen om lokale sturingsmogelijkheden. Gemeenten moeten ruimte hebben voor breed, geïntegreerd lokaal beleid, waarin gedeelde verantwoordelijkheid kan worden gerealiseerd. Dat geeft inwoners energie om ook zelf verantwoordelijkheid te nemen en hun bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de lokale samenleving." De Denktank neemt geen voorschot op hoe die sturingsmogelijkheden eruit zouden moeten zien.

De Denktank?

In 2013 is de VNG Denktank opgericht om een sterkere verbinding te maken tussen de wetenschap, de bestuurlijke praktijk en beleid. In 2013 ging het eerste jaarbericht over maatschappelijk initiatief en hoe de gemeente zich daartoe kan verhouden. Dit jaar heeft een commissie onder leiding van Jan van Zanen in samenwerking met Hans Boutellier en Rob Gilsing gekeken naar lokale kwaliteiten en wie daarvoor verantwoordelijk is.