'Joden op De Pol 1820 - 1890'

Lezing over Joodse kolonisten van Amsterdam naar Overijssel en Drenthe

Plaats: Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam , Zuidelijke Wandelweg 41. Datum en tijd: maandagmiddag 28 januari 2013 om 14.00 uur. In de pauze kan een boek over De Pol met korting worden aangeschaft, of besteld, normale prijs 14,95 Euro, kortingsprijs 12,50 Euro.

Amstelvener schrijft boek over Joodse kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid

Het begon met een zoektocht naar zijn eigen geschiedenis. Inmiddels heeft Geert Groen uit Amstelveen zijn derde boek geschreven over zijn geboortedorp De Pol bij Steenwijk. Zijn nieuwste boek is 'Joden op De Pol 1820 - 1890', over het komen en gaan van de bijzondere joodse gemeenschap van zijn geboortedorp.

Groen: “Ik heb een hele fijne jeugd gehad als boerenzoon op De Pol en wilde daar graag over schrijven. Bij het schrijven daarvan vond ik toevallig een berichtje uit 1937 over mijn opa die de plaatselijke joodse begraafplaats had opgeschoond. Door dat berichtje ben ik verder gaan zoeken naar informatie over de Joodse gemeenschap. Met name het werk van de schrijvers Wil Schackmann, Iet Erdtsieck en Cecelia Kloosterhuis was belangrijk. Hun informatie en het archief van de Maatschappij van Weldadigheid zijn de basis voor mijn boek.”

Het boek beschrijft, hoe het dorp De Pol als joods deel van kolonie Willemsoord is ontstaan. Die kolonie ontstond na Frederiksoord, doordat de ‘Maatschappij van Weldadigheid’ vanaf 1820 arme gezinnen en wezen uit de steden naar het platteland haalde om landarbeider te worden. Ze kregen een huisje, huisraad, voorgeschreven kleding en een klein stuk land in bruikleen.

(Bron Geert Groen - 2012)

De omslag van het boek 'Joden op De Pol 1820 - 1890' van Geert Groen

Als ze goed hun best deden, konden ze na een jaar of vijftien schuldenvrij worden en vrijboer zijn. Het regiem in de kolonies was streng, maar er was gezondheidszorg en  de kinderen werden geschoold. Het begon op De Pol met ongeveer twintig mensen, dat werden steeds meer, op het hoogtepunt rond 1845 woonden er ongeveer 20 gezinnen met gemiddeld 8 kinderen, de meesten kwamen uit Amsterdam.  

Ze hadden vanaf 1837 een eigen synagoge en klaslokaal met rabbi Nehemia Samuel Jacobson, zijn vrouw zorgt voor het badhuis. “Er zit nog een leuke anekdote aan vast”, vertelt Groen. “Toen Jacobson naar het dorp kwam was er meteen ruzie. Zijn vrouw had namelijk niet genoeg brandhout om het water van het badhuis te verwarmen. Daarom moest iedereen in het koude water badderen. Zij kreeg hierover ruzie en moest zich direct verantwoorden tegenover een Commissie van Toevoorzigt. Dat soort anekdotes komen dan boven water. Erg leuk.”

Vanaf 1863 neemt het aantal joden sterk af, Jacobson is teleurgesteld vertrokken naar Veenhuizen en zijn opvolger Meijer Wolff krijgt veel tegenslag. In 1885 wordt de joodse gemeente formeel opgeheven, de laatste bewoners vertrekken naar het westen. Wat overblijft zijn enkele kolonistenwoningen,  een vervallen synagoge en een overwoekerde begraafplaats.  

“Laatst sprak ik nog iemand in een bejaardentehuis in Steenwijk die in 1937 als vijftienjarige samen met mijn vader en mijn opa heeft geholpen met het opschonen van de begraafplaats. Het is trouwens niet bekend wie daar precies liggen, maar ik heb onderzocht welke joden die tijd in De Pol zijn overleden en weet dus vrijwel zeker wie het zijn”, zegt Groen enthousiast over zijn onderzoek. “Overal vond ik stukken uit de rijke joodse geschiedenis van De Pol, maar nooit gebundeld. Als je alles leest, opschrijft en uitzoekt zie je verbanden en kun je gegevens vergelijken. Dat heb ik gedaan en zodoende heb ik zoveel mogelijk in kaart gebracht.”

Bij de Joodse gemeenschap zaten geen voorouders van de schrijver: “Mijn opa is in 1919 naar De Pol gekomen, de joden waren toen al dertig jaar weg. Het enige wat er nu is overgebleven is die joodse begraafplaats met een gedenksteen uit 1937. En dat terwijl er  ruim 500 joodse mensen in kolonie Willemsoord  hebben gewoond, waarvan de meesten in de jodenhoek op De Pol! Hun familienamen staan in het boek en alle namen staan op mijn website (Google maar op “geertgroen2”)

Het boek ‘Joden op De Pol 1820-1890’ kost € 14,95 via www.mijnbestseller.nl of via de boekhandel ISBN 978 946 193 1788 . U kunt ook contact opnemen met de schrijver via het e-mail-adres [email protected]

Kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid?

De Maatschappij van Weldadigheid was een particuliere organisatie in de 19e eeuw die armoedige gezinnen, veelal uit de grote steden, wilde helpen om een eigen bestaan op te bouwen als boer. De Maatschappij moet niet worden verward met de Maatschappij van Welstand.

In 1818 werd de Maatschappij van Weldadigheid opgericht door generaal Johannes van den Bosch die de armoedige gezinnen na de Franse overheersing wilde helpen. Van den Bosch kocht in Drenthe woeste grond aan, zodat de armen deze konden ontginnen. Het Huis Westerbeek op het landgoed Westerbeeksloot in het huidige Frederiksoord, werd het bestuurlijk centrum van de Maatschappij van Weldadigheid.