Jongeren zijn minder snel zelfstandig en de tweedeling neemt toe

'Alle jongeren moeten het maximale uit zichzelf kunnen halen. Dat is het uitgangspunt van de SER-verkenning over de ontplooiingskansen voor jongeren die voor u ligt. De jongeren van nu staan aan de basis van de toekomst van Nederland. Zij hebben het over het algemeen goed doordat ze kunnen voortbouwen op de erfenis van de vorige generaties. Maar zij streven naar beter om een samenleving door te kunnen geven waar ook zij trots op kunnen zijn.

De verkenning is het eerste SER-product van het SER Jongerenplatform. Het is een ambitieuze verkenning geworden door jongeren, voor jongeren en over jongeren. Waarbij er aandacht is voor zowel de kansen als de knelpunten die jongeren op hun pad tegenkomen. In de verkenning is gekeken naar de ontplooiingskansen aan de hand van vier mijlpalen: vervolgopleiding, werk en ondernemen, een eerste (eigen) woning en het starten van een gezin. De mijlpalen staan niet op zichzelf, we willen juist laten zien dat elke grote stap een verband heeft met de stappen ervoor, groot of klein. Daarnaast is in de verkenning veel aandacht besteed aan de ervaringen door jongeren zelf. Wij zien het als een fundament, waarop het SER Jongerenplatform kan voortbouwen bij vervolgonderzoek.'

De weg van jongeren naar een zelfstandig bestaan verloopt trager dan voorheen, zo blijkt uit het rapport 'Hoge verwachtingen: Kansen en belemmeringen voor jongeren in 2019' (pdf 129 pagina’s) van de Sociaal-Economische Raad (SER). Er tekent zich steeds duidelijker een maatschappelijke scheidslijn af tussen jongeren met meer en minder kansen. Wie de juiste relaties heeft, heeft meer kans op interessant werk, op hulp bij financiële tegenslagen en op een soepeler combinatie van werk en zorg. Wie dergelijk ‘sociaal kapitaal’ niet van huis uit meekrijgt, heeft het – ondanks behaalde diploma’s – een stuk moeilijker. De SER-verkenning beschrijft zowel de kansen als de knelpunten die jongeren op hun pad tegenkomen terwijl ze hun leven opbouwen. Het rapport is het eerste product van het SER Jongerenplatform en wordt vandaag vastgesteld in de raad.

Tweedeling neemt toe. Uit het rapport blijkt dat Nederlandse jongeren goede perspectieven hebben, met goed onderwijs en kansen op een baan. Veel jongeren grijpen de kansen die ontwikkelingen hen bieden. Maar er zijn ook zorgen. Het sociaal leenstelsel zorgt voor onzekerheid, niet iedereen vindt werk dat genoeg oplevert (zoals flexwerk met onzekere arbeidsvoorwaarden), betaalbare starterswoningen zijn schaars en relatief veel jongeren hebben last van stress of psychische klachten.

SER-voorzitter Mariëtte Hamer: 'Jongeren met voldoende hulp vanuit een breed netwerk profiteren veel meer van alle kansen ten opzichte van jongeren die niet over zo’n netwerk beschikken. Die onzichtbare muur tussen deze twee groepen wordt steeds hoger en is niet goed voor onze economie, want jong talent blijft zo onbenut en het verscherpt de tweedeling in de samenleving.'

Jongeren later zelfstandig. Het SER Jongerenplatform heeft de kansen en belemmeringen van jongeren verkend aan de hand van vier mijlpalen: gaan studeren, aan het werk gaan en ondernemen, de eerste (eigen) woning en het starten van een eigen gezin. Opvallend is dat jongeren deze mijlpalen steeds meer uitstellen. Studenten blijven langer thuis wonen, jongeren werken steeds vaker en langer via een tijdelijk contract. In afwachting van een vast inkomen stellen velen het kopen van hun eerste huis en het starten van een gezin uit. Om het heft in eigen handen te nemen, starten jongeren wel vaker en steeds vroeger een eigen onderneming.

Generatietoets voor nieuw beleid. Het SER Jongerenplatform roept het kabinet op onderzoek te doen naar de invoering van een ‘generatietoets’. De overheid voert soms maatregelen in die op zichzelf verdedigbaar zijn, maar die bij elkaar opgeteld nadelig zijn voor jongeren. Om te voorkomen dat die ‘stapeling van beleid’ jongeren onevenredig treft, moet vooraf duidelijk zijn wat het effect van (nieuwe) maatregelen is op de huidige en toekomstige jongeren. De toets kan gebruikt worden bij de invoering van nieuw beleid en wetten en bij het sluiten van politieke en sociale akkoorden.

Onderzoek sociaal leenstelsel. Het SER Jongerenplatform vindt het ook belangrijk dat er gedegen onderzoek komt naar de gevolgen van het sociaal leenstelsel. Die gevolgen gaan niet alleen over de financiële positie van jongeren tijdens hun studententijd, maar ook over de vervolgstappen in hun leven, zoals het kopen van een huis en het starten van een gezin. Juist omdat de gevolgen van het leenstelsel verstrekkend zijn, moeten ze goed in beeld worden gebracht, aldus het Jongerenplatform. Naast de generatietoets en het sociaal leenstelsel noemt het SER Jongerenplatform nog andere aandachtspunten om iedereen de kans te geven het beste uit zichzelf te halen. Zo pleit het Jongerenplatform onder meer voor een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en voor meer betaalbare woningen voor jongeren. Daarnaast vraagt de SER aandacht voor de toenemende prestatiedruk en stress, voor de negatieve gevolgen van flexwerk en voor de betaalbaarheid van kinderopvang en inzicht in de motieven en kansen voor jong ondernemerschap.

Generatieoverstijgend. Hoe het met jongeren gaat, is voor de hele samenleving van belang, zeker op de langere termijn. Het SER Jongerenplatform benadrukt daarom het brede perspectief van deze verkenning. Voorzitter van het SER Jongerenplatform, Luce van Kempen: 'Alle generaties hebben baat bij een goede uitgangspositie van jongeren. Wij zien dat jongeren heel graag hun kansen willen grijpen, maar noodgedwongen belangrijke keuzes moeten uitstellen of juist te snel hele grote beslissingen moeten nemen. Dat levert veel stress op en te vaak psychische klachten. Dat zien we bij alle grote thema’s die in hun leven spelen. Daar willen we graag samen met de politiek iets aan doen.'

Wat is het SER Jongerenplatform. Het SER Jongerenplatform is opgericht in 2015, op initiatief van SER-voorzitter Mariëtte Hamer en (kroon)leden. Het platform bestaat uit vertegenwoordigers van een aantal jongerenorganisaties: FNV Jong, CNV Jongeren, VCP Young Professionals, Jong Management, Jong AWVN, Nationale Jeugdraad (NJR), Landelijke Studentenvakbond (LSVb), Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB) en het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO).

A