Presentatie van het jaarverslag van De Nederlandsche Bank 2021

Inleiding van Prof. dr. Klaas Henderikus Willem (Klaas) Knot president van De Nederlandsche Bank van de persconferentie ter gelegenheid van de presentatie van het Jaarverslag DNB 2021 op 17 maart 2022:

'In de eerste plaats ben ik verheugd om u weer allen persoonlijk te zien bij de presentatie van het DNB jaarverslag (pdf 184 pagina’s), na twee jaren in een virtuele modus. Maar naar buiten kijkend houdt de blijdschap helaas snel op. Net zoals de presentatie van het jaarverslag 2019 werd getroebleerd door de start van de coronapandemie, wordt deze persconferentie volkomen overschaduwd door de oorlog in Oekraïne. In de eerste plaats is dit een enorm menselijk drama.

(Foto © DNB - 2022)

Prof. dr. Klaas Knot (1967) president van De Nederlandsche Bank

Wij leven mee met de inwoners van Oekraïne; een land waar we ons nog extra mee verbonden voelen omdat het lid is van onze IMF-kiesgroep en waar we dus vaak contact mee hebben. Zo heb ik vrij recent nog met de Governor van de nationale bank gesproken. Maar het zal duidelijk zijn dat deze oorlog, waarvan het einde nog ongewis is, ook een grote invloed heeft op onze Nederlandse economie, zowel op de korte alsook de langere termijn.

In het jaarverslag 2021 kijken we vooral terug op een wederom bewogen jaar dat vooral in het teken stond van de pandemie. De economische groei verraste positief en het nationaal inkomen van Nederland is eind 2021 weer duidelijk boven het niveau van voor de pandemie. Een minder aangename verrassing is er op het terrein van inflatie, die weer helemaal – en meer dan - terug is van weggeweest.

Maar de oorlog in Oekraïne heeft de pandemie duidelijk naar de achtergrond verdreven. Gegeven de actuele ontwikkelingen, en anticiperend op uw vragen hierover, publiceren wij vandaag een DNB Analyse die ingaat op de mogelijke gevolgen van de oorlog in Oekraïne op de Nederlandse economie en de financiële stabiliteit. In deze inleiding zou ik eerst hier kort op willen ingaan. De “spoiler” zal ik u al vast geven, en dat is dat de gevolgen nog gehuld zijn in veel onzekerheid. Vraag die dit vervolgens oproept, is wat dit voor het economisch en financieel beleid betekent. En tot slot wil ik toch ook een poging wagen om op een optimistische noot te eindigen.

Het economische herstel midden 2021 was zo krachtig dat de Nederlandse economie in de update van onze decemberraming dit jaar nog steeds met 3,5% groeit; en volgend jaar met 1,5%. Zelfs wanneer de economie dit jaar zou stilstaan, zou de groei ten opzichte van 2021 overigens nog steeds 2,6% bedragen, het zogenoemde overloop-effect. In deze raming komt de inflatie uit op 6,7% dit jaar; en 2,8% volgend jaar. Als denkpiste hebben we ook een zwaar-weer scenario doorgerekend, waarbij de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne dieper zijn en langer aanhouden, vooral tot uitdrukking komend in langer hogere energieprijzen en onrust op financiële markten.

Dan zou de groei in Nederland dit jaar uitkomen op 2,4%; en 0,5% in 2023. Zonder de overloop uit 2021 zou de economie dit jaar dan dus licht krimpen. In dit scenario zou de inflatie oplopen tot maar liefst 9,5%, om in 2023 weer terug te zakken naar 3,4%. Let wel, dit scenario is met bijzonder veel onzekerheden omgeven en het is onmogelijk om hier een waarschijnlijkheid aan toe te kennen. We weten immers niet hoe de oorlog zich verder zal ontvouwen. Hoe dan ook, de impact van de oorlog op onze economie kan zeer substantieel worden.

De impact van de oorlog in Oekraïne op financiële markten en – instellingen is vooralsnog beheersbaar gebleken. De directe blootstellingen van Nederlandse financiële instellingen in Rusland zijn met ongeveer EUR 11,4 miljard (0,25% van de totale uitzettingen) beperkt. Ofschoon onzekerheid zich vertaalt naar meer volatiliteit, en beleggers klassiek veilige havens opzoeken in tijden als deze, blijven markten en financiële instellingen goed functioneren. De marktstress was tot dusverre in ieder geval veel minder groot dan bij de start van de pandemie. De opgelegde sancties raken vooral de Russische economie, zoals ook was beoogd. Maar tweede- en derde orde effecten van de oorlog op financiële stabiliteit kunnen niet worden uitgesloten; en centrale banken en toezichthouders zijn wereldwijd dan ook in een verhoogde staat van paraatheid.

De oorlog in Oekraïne plaatst ook beleidsmakers en sociale partners voor grote uitdagingen. Laat ik de uitdagingen kort langslopen. De inflatie in het eurogebied begint dit jaar volgens de ECB-raming met een ongekende 5 voor de komma. Voor Nederland verwachten we zoals gezegd een inflatie van bijna 7%. Dit is ruim boven de doelstelling van 2%. En de kans dat de inflatie langer hierboven blijft, is groot. Normalisatie van het monetaire beleid komt dus als geroepen. Het primaire mandaat van de Europese Centrale Bank is immers prijsstabiliteit, en daar doen we geen concessies aan. Dat betekent afbouw van de aankoopprogramma’s en daarna een geleidelijke verhoging van de rente, afhankelijk van de dynamiek in de inflatievooruitzichten. Het klinkt wellicht als een afgestofte vinylplaat uit de oude doos, maar handhaven van prijsstabiliteit is de belangrijkste bijdrage die de ECB aan onze welvaart en financiële stabiliteit kan leveren. En afgestofte platen uit de jaren ’70 zijn vaak de beste, dat weet ik uit eigen ervaring.

Eén van de succesverhalen van beleid tijdens de pandemie, is de effectieve inzet van begrotingsbeleid. Dankzij opgebouwde buffers, kon het begrotingsbeleid de pandemieschok voor een groot deel dempen. Ook bij deze nieuwe schok, de oorlog van Rusland met Oekraïne, zal begrotingsbeleid deze rol kunnen en moeten vervullen. Maar de overheid kan niet alle lasten blijven dragen. In de eerste plaats worden we door deze schok collectief een beetje armer (en landen die olie en gas uitvoeren, rijker). Het is dus logisch om de lasten te verdelen over overheid, burgers en bedrijven. Bovendien is compensatie van schokken via de begroting niet altijd de meest effectieve en efficiënte oplossing. Tot slot moet ervoor gewaakt worden dat lasten te makkelijk naar toekomstige generaties worden doorgeschoven. Naast de reeds afgesproken, en ook zeer ambitieuze, intensiveringen uit het coalitieakkoord zijn er nu wensen om de uitgaven voor defensie te vergroten, wordt koopkrachtverlies deels gecompenseerd, en zijn er tegenvallers die opgevangen moeten worden. De hand houden aan de begrotingsregels die het kabinet zelf heeft afgesproken, is onder uitdagende omstandigheden niet minder belangrijk.

Ook sociale partners zullen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. De afspraken in het middellange termijn advies van de SER waren een half jaar geleden welkom, maar zijn onder de huidige omstandigheden niet meer genoeg. Zo vraagt de krapte op de arbeidsmarkt om een adequaat antwoord, en blijft de loonontwikkeling al jaren achter bij de economische groei. U kunt zich voorstellen dat wij geen voorstander zijn van automatische prijscompensatie, maar er blijft zonder meer incidentele ruimte voor hogere lonen, vooral in de economische sectoren die, ondanks de pandemie, stevige winstgroei hebben gekend.

Ik kom tot een afronding. In het jaarverslag onderkennen we dat de wereldeconomie zich in een ongekende transformatie bevindt. Herstel van post-Covid-onevenwichtigheden, de energietransitie en de verdere digitalisering van onze economie en financiële sector; met kansen en risico’s. Daar is de economische impact van de oorlog in Oekraïne bij gekomen. De uitdagingen zijn dus enorm, maar laten we drie dingen niet vergeten. Ten eerste leidt de oorlog in Oekraïne tot meer geopolitieke noodzaak om snel af te koppelen van fossiele brandstoffen. Hiermee komt de energietransitie hopelijk in een stroomversnelling. Verder was de Europese Unie zelden zo eensgezind als nu. Dat biedt ruimte voor een verdere verdieping van de Europese samenwerking waar Nederland traditioneel meer dan gemiddeld baat bij heeft. De uitdagingen op ons pad kunnen immers alleen effectief in Europees of internationaal verband worden aangepakt. Tot slot, en laten we dat ook niet vergeten, de economie heeft zich na de pandemie snel, en in Nederland inmiddels ook op macroniveau volledig hersteld. Onze uitgangspositie voor alle te nemen obstakels is dus een uitstekende.'