Wandreliëfs van Jaap Egmond in het Museumhuis Amstelveen

Vanaf 1 september 2018 zijn karakteristieke wandreliëfs van kunstenaar Jaap Egmond (1913 - 1997) te zien in het aan Museum Jan van der Togt grenzende Museumhuis. De getoonde werken behoren tot de privécollectie van de bewoners van het Museumhuis, de kunstenaars Jan Verschoor (1943) en Rob Brünnmayer (1936). Jaap Egmond heeft bijna 25 jaar gewerkt in het verlaten schoolgebouw Piet Heijn naast het museum, waar nu het atelier van Jan Verschoor is.

Deze mini-expositie is een eerbetoon aan kunstenaar Jaap Egmond. Hij beschouwde zichzelf als een constructivist die zich – anders dan de leden van de toenmalige Nul-groep – liet inspireren door wiskundige verhoudingen. De witte wandreliëfs van zijn hand, bestaande uit gelijkvormige elementen gemaakt van karton en papier, worden als het ware gekenmerkt door een ritmische beweging en zijn van een tijdloze schoonheid. Ze passen perfect bij de vloeiend-harmonieuze beelden van Jan Verschoor.

(Bron Jaap jr. Egmond - 2018)

Beeldend kunstenaar Jaap Egmond in zijn Amstelveense atelier in 1972

50 jaar geleden vormden de jonge beeldhouwer Jan Verschoor en Jaap Egmond een verrassend exposanten-duo (‘Jaap aan de wand en Jan op de vloer’). Eerst in het Kunstenaarscentrum in Bergen; later in Galerie Bouma in Amsterdam. De laatste expositie was voor kunstverzamelaar Jan van der Togt de eerste kennismaking met het werk van Jan Verschoor en dit was de kiem voor het ontstaan van het latere Museum Jan van der Togt.


(Bron Gemeentearchief Amstelveen - 2018)

Vlnr.: Kunstenaars Jaap Egmond, Ingeborg Oderwald, Kees Gerritse en Leonie Molenaar poseren in 1977 voor
de voormalige Piet Heinschool, toen hun atelier in de Dorpsstraat in Amstelveen


(Bron Jaap jr. Egmond - 2018)

In augustus 2018 restaureerden Maarten, Toon en Jaap jr. de zonen van Jaap Egmond het reliëf dat in 1978 is aangebracht op
de flexibele wanddeur in wijkcentrum Alleman in Amstelveen. Het reliëf van karton, papier en verf, is aangebracht
op 7 panelen van 3 meter hoog, die samen in gesloten toestand de wand vormen


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De meeste werken van Jaap Egmond bestaan uit gelijkvormige elementen gemaakt van karton en papier, maar hij heeft ook stalen objecten gemaakt. Op de foto is één van zijn werken van opzij te zien, zodat het 3D effect beter uitkomt

De Stichting Jan Verschoor van het Museumhuis had een kleine groep mensen uitgenodigd om bij de presentatie van de werken van Jaap Egmond aanwezig te zijn. Toen burgemeester Bas Eenhoorn als laatste arriveerde, kon men het Museumhuis binnengaan, alwaar Jan Gijsbert Bakker, penningmeester van de Stichting Jan Verschoor, alle dames en heren, de burgemeester en wethouder en aanwezigen welkom heette. Eigenlijk zou Pim Mager de voorzitter de inleiding houden, maar die was ziek en zodoende trad Jan Gijsbert Bakker op als waarnemer.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Jan Gijsbert Bakker de penningmeester van de Stichting Jan Verschoor verwelkomt alle aanwezigen in het Museumhuis

Hij zei verder: 'Ruud Lapré is medebestuurslid van de Stichting Jan Verschoor wat de naam al weggeeft, want wij hebben tot doel het behouden, bewaren en onder de aandacht houden van het werk van Jan, nu, maar ook op de lange termijn, dus daar doen wij allemaal activiteiten voor. Het museumhuis is apart van het Museum hiernaast en we organiseren hier kleine tentoonstellinkjes, of samenkomsten. Dat doen we met mensen die betrokken zijn bij de Stichting of het Museum, mensen van de gemeente Amstelveen, mensen die kunst geschonken hebben, mensen die kunst leuk vinden en ook meedenken over de toekomst. Vandaar dat u allemaal heel erg welkom bent in het Museumhuis. Dit keer gaat het over Jaap Egmond, maar er was ook een andere activiteit rond Jan dat iets heeft met sieraad, we hebben ook een samenkomst gehad over Museum Brands en we zijn van plan meer van dat soort dingen te doen. Misschien iets over kunst en kunstvormen en dan zullen we u er ook weer voor uitnodigen.'

Daarna gaf hij het woord aan Jan Verschoor die iets zou vertellen over het Museumhuis en de verbondenheid met het Museum en toch apart en iets over de kunst. Ook meldde hij nog dat hij hoopte op een genoeglijke samenkomst met drank en hapjes in de naast gelegen ruimte na de toespraak van Jan.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Beeldend kunstenaar Jan Verschoor vertelt over de lange en interessante geschiedenis van het Museum Jan van der Togt en alle aanwezigen zijn eigenlijk blij dat ze nu niet in een stadspark staan, maar in één van de belangrijkste culturele trekpleisters van Noord-Holland, of zelfs in heel Nederland

Jan Verschoor vond het fijn dat iedereen gekomen was, ook de burgemeester en Anita Bos destijds manager van het Amstel Hotel, waar Jan Verschoor fijne herinneringen aan heeft, vanwege de mooie tentoonstellingen die zij er organiseerde. Vervolgens vertelde Jan over de geschiedenis van het huis, nu Museumhuis: 'In 1962 kwam ik langs dit huis en toen stond hier een oud krotje en men was van plan om het hele dorp te slopen. Burgemeester Rijnders zei - je mag hier vier maanden in - dat is de helft van dit huis – en dan gaat het plat. Hij wilde hier echt een stadspark van maken. Toen kwam de crisis en toen is dat niet gelukt, geluk voor ons. Niet helemaal, want nu zit ik toch vast aan een museum en dat heb ik 25 jaar gedaan, met mijnheer Van der Togt en Rob (Brünnmayer). Na 25 jaar heb ik niks meer te zeggen en of dat zo leuk is, of andersom, dat moet je maar aan de directeur (Marieke Uildriks) vragen. Het is natuurlijk ook wel leuk, want het is het oudste huis van Amstelveen en dat dit behouden blijft omdat het ook een culturele ANBI-stichting is. Het werk van Jaap Egmond hangt aan de muur en ik hoorde van mijnheer Bos dat hij ook in de raad heeft gezeten in Amstelveen, dat wist ik niet, Jaap was een hele eigenwijze man.'


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Beeldend kunstenaar Rob Brünnmayer, de levenspartner van Jan Verschoor volgt in de achtergrond de toespraken.
Zijn kinetische kunstwerken zijn op het dak van het museum te zien. Kinetische kunst is kunst uit elk medium dat beweegt,
waarin de beweging centraal staat

' Ik werk nu in het atelier van Jaap Egmond, maar dat gebouw is van de gemeente. Jaap Egmond exposeerde altijd met Jan Schoonhoven, ze waren ongeveer dezelfde leeftijd en Schoonhoven is bekender geworden. Jaap is heel anders, meetkundig werk, terwijl Schoonhoven’s werk veel schilderachtiger is. Het werk van Schoonhoven kost 80 en van Jaap Egmond 15. Egmonds werk is in de tussentijd wel veel meer waard geworden, omdat hij ook op de Tefaf kwam, maar hij weet het niet meer. Toen Jaap wegging wisten zijn kinderen eigenlijk niet wat zij met zijn werk aan moesten en hebben veel opgeruimd, dus daar waak ik voor.' Verder vertelde Jan dat burgemeester Eenhoorn toen hij hier net was, met Jan en Rob in het Museumhuis lunchte en heel veel over Jan Verschoor wist. Dat heeft hem enorm verbaasd.'

Jan Verschoor hoopt dat het Museumhuis kan blijven bestaan, maar vermoedt dat dat wel lukt omdat het nu al een Stichting is en er aardig wat geld is binnengekomen. Alhoewel hij tot grote hilariteit meldde, dat het bestuur geneigd is het geld op te maken. Het is de bedoeling dat als Rob en Jan er niet meer zijn, het Museumhuis kan blijven bestaan vanuit de gelden uit het fonds. Hij grapte er achteraan dat hij dan niet meer zou weten of het Museum dan nog wel zou bestaan! ‘Het moeilijke is in de laatste drie jaar’, zo zei Jan, ‘dat als er een nieuwe directeur komt, men denkt weg… en de vrienden van het Museum denken weg… maar het is ze niet gelukt en het zal ze niet lukken en met de steun van Tomas gaan we er in het Museumhuis met zijn allen wat van maken!’

Burgemeester Bas Eenhoorn die niet van plan was te speechen, wilde na deze humoristische speech van Jan toch ook wat zeggen. De redactie van Amstelveenweb.com was allang blij dat Bas Eenhoorn niet zou speechen, zodat er geen extra werk was om zijn speech uit te typen. Maar, zo zei de burgemeester: 'Mijn speech is niet gepland, maar er is tenminste één iemand uit de pers hier aanwezig die heel graag vanavond de speech wil uittikken en daarom zeg ik toch een paar woorden, in de richting van Rob en van jou Jan. Wethouder Frank Berkhout en ik zijn hier met z’n tweetjes om nog eens te benadrukken hoe belangrijk wij het vinden in Amstelveen, dat we verbinding hebben met wat hier aan kunst wordt gepresenteerd. Wij hebben twee iconen.' De burgemeester vertelde verder dat icoon ineens een belangrijk woord was geworden na de brand van de St. Urbanuskerk en omdat die kerk als icoon wordt bestempeld weet je niet of je het nog wel mag gebruiken. Toch vindt burgemeester Eenhoorn het Museum Jan van der Togt een icoon, zoals ook het Cobra een icoon is.'


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Bas Eenhoorn burgemeester van Amstelveen vertelde in zijn toespraak, dat hij en Herbert Raat (VVD) wethouder Cultuur in het Cobra Museum waren om nog eens te pleiten voor het samengaan met het Museum Jan van der Togt. Van de kant van de politiek waren al eerder pogingen geweest om de twee musea laten samenwerken, maar de pogingen strandden vooral door de arrogante houding van het toenmalige bestuur van het Cobra Museum. Of nu zal het lukken is erg twijfelachtig

Hierover zei hij: ‘Samen met Frank (Berkhout [D66] wethouder) ben ik heel erg blij dat er nu ook samen gewerkt wordt. Dat de beide musea elkaar vinden en dat wij als openbaar bestuur en vooral als gemeenschap die binding opnieuw gaan krijgen met die beide musea. Hiervoor waren Herbert Raat (VVD) wethouder Cultuur en ik in het Cobra Museum om nog eens te pleiten voor het samengaan en als ik mij dat goed herinner toen ik hier bij jullie aan tafel mocht zitten al het gevoel had van die passie, om hier iets van te maken dat blijft. Ook iets dat wordt gevoeld door mensen, van dat is van ons.’ Bas Eenhoorn vertelde dat er ook een Egmond in het Raadhuis hangt en als hij er dan naar kijkt hij denkt aan deze expositie, hier in het Museumhuis.'

Tot slot zei hij: ‘Niks is voor de eeuwigheid, maar de verbinding Jan en Rob die van jullie Museumhuis uitgaat naar het Van der Togt en van het van der Togt weer naar het Cobra en dat als een echt gezamenlijk iets, misschien wel een gezamenlijk icoon, is heel erg mooi. Wij zijn daar trots op en we denken dat alle Amstelveners wel trots zijn op hetgeen dat hier wordt gepresenteerd.’ Hij eindigde met het uitbrengen van een toost op Rob en Jan.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Linda du Prie senior beleidsadviseur Kunst en Cultuur van de gemeente, Stieneke Kruijer raadslid GroenLinks-Amstelveen, Frank Berkhout (D66) wethouder Onderwijs en Marianne Bouwman-Nissen tot 2017 directiesecretaresse bij het museum waren ook aanwezig tijdens de opening van de mini-expositie

En toen was het tijd voor de heerlijke hapjes die Jan Verschoor zelf had klaargemaakt en natuurlijk een passend drankje erbij. Het was een gezellige samenkomst in het Museumhuis en hoe het verder gaat, of de drie iconen elkaar zullen vinden in een samenwerking, kunnen wij Amstelveners alleen maar afwachten.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

De werken van Jaap Egmond die nu in het Museumhuis hangen waren in de jaren 1980 gekocht door Jan Verschoor

Jaap Egmond beeldend kunstenaar
Egmond werd geboren in New York als zoon van een kapitein op de grote vaart. Het gezin verhuisde al snel naar Amsterdam wegens de dreiging van de Eerste Wereldoorlog en groeide daar ook op. Hij volgde de opleiding voor tekenleraren en aan de overgebleven academische studies van zijn hand uit die tijd, is te zien dat hij een bijzonder kundig tekenaar was. Hij had het pianospel ook als passie en is dit altijd blijven beoefenen.

Na de Tweede Wereldoorlog werkte Egmond als tekenleraar, eerst aan het Vossiusgymnasium, later aan de Kweekschool voor onderwijzers en daarna aan de Bouwmanacademie. Kort na de oorlog raakte hij in de ban van het modernisme dat in zijn leraarschap tot uiting kwam in het werken aan de vernieuwing van het onderwijs in tekenen en kunstgeschiedenis. In de begin jaren 1960 vormde zich de Nul-groep waarbij monochromie en herhaling van gelijkvormige elementen belangrijke kenmerken waren in zijn kunstwerken. Jan Schoonhoven behoorde ook tot de NUL-groep en Egmonds werk wordt vaak met het zijne vergeleken. Het zal hem wel hebben geïnspireerd eind jaren 1960, Toen Egmond zijn nieuwe leven als kunstenaar begon. Hij ontwikkelde zich echter in een andere richting. Schoonhoven ging vooral intuïtief te werk en Jaap Egmond ging juist de bedachtzame kant op en zag zichzelf als constructivist.

Heel veel schetsen met door pijlen aangegeven hellingshoeken, gaan vooraf aan de uiteindelijk uit te voeren reliëfs. Door minder of meer gelijkvormige elementen te rangschikken, ontstaat, afhankelijk van de lichtval, het ritme van de kantelende vlakken. Aanvankelijk kwam Egmond zo tot de uitvoering van de bekende reliëfs van papier-maché, later ook tot reliëfs in metaal en vrijstaand werk. Op een gegeven moment doorbrak hij de monochromie en maakte hij, naast het andere werk, zeer kleurige schilderijen in olieverf.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Systematische reliëfs van Jaap Egmond. Na zijn studie richtte Egmond zich op de abstracte kunst en pas op een veel latere leeftijd begon hij met schilderen en kleuren te gebruiken.


(Foto Amstelveenweb.com - 2018)

Wiskundig ontworpen werk van Jaap Egmond is een vorm van constructivisme. Het was een artistieke en architecturale filosofie die vanaf 1913 in Rusland ontstond bij Vladimir Tatlin. Dit was een afwijzing van het idee van autonome kunst. Hij wilde kunst 'construeren', zoals dat Egmond ook deed. Het constructivisme had een groot effect op de moderne kunststromingen van de 20ste eeuw en beïnvloedde grote stromingen als het Bauhaus en De Stijl een Nederlandse kunststroming gestart in 1917 in Leiden

Van de gemeente Amstelveen kon Egmond een atelier huren in een voormalig schoolgebouwtje waar hij ruim 25 jaar werkte. Hij exposeerde in diverse galeries en tentoonstellingszalen door het hele land. In zijn woonplaats Amstelveen heeft hij meerdere geëxposeerd in de toenmalige gemeentelijke expositieruimte Aemstelle. Inmiddels staat zijn werk nog steeds in de belangstelling bij kenners en verzamelaars. De titels van werken zijn vaak nuchter, zoals ‘vierkantprogrammering’ of ‘doorsneden vierkant’ en vaak zijn de werken niet gesigneerd, of slechts met ‘e’.


In de video zijn de kunstwerken van Jaap Egmond te zien en twee die op zijn werk lijken,
maar door een andere kunstenaar zijn gemaakt

Jaap Egmond raadslid van PSP
Volgens Johan Th. Bos de redacteur van Amstelveenblog was Jaap Egmond ook raadslid in de toenmalige Amstelveense gemeenteraad van PSP. Hij wist helemaal niets van de artistieke achtergrond van Egmond en kwam jaren later achter dat hij ook een kunstenaar was. De Pacifistisch Socialistische Partij (PSP) was een Nederlandse links-socialistische politieke partij. De koers van de partij werd gekenmerkt door een nadruk op democratie, vredespolitiek (in het bijzonder het verzet tegen kernwapens) en socialistische economische politiek. Gedurende de jaren zeventig werden homo- en vrouwenemancipatie en milieu steeds belangrijker voor de partij. Als enige politieke partij in Nederland pleitte de PSP voor afschaffing van zowel de monarchie, het leger, de Binnenlandse Veiligheidsdienst als de mobiele eenheid. De partij heeft bestaan tussen 1957 en 1991.

Het Museumhuis is te bereiken via Museum Jan van der Togt en kan op afspraak worden bezocht. Museum Jan van der Togt - Dorpsstraat 50 - 1182 JE Amstelveen Tel.: (020) 641 57 54 - Openingstijden: Dinsdag t/m zondag van 11.00 – 17.00 uur. Toegangsprijzen: Volwassenen: € 10. Kinderen tot 12 jaar, Museumkaart, ICOM en Rembrandtkaart gratis.

Update 25 september 2018: *Lezing ‘Jaap Egmond en de Nul-beweging’ in Museum Jan van der Togt* Tijdens de Atelierroute Amstelveen – op zondag 7 oktober 2018 – geeft kunsthistoricus Krzysztof Dobrowolski-Onclin van Bureau Boeiend een lezing over ‘Jaap Egmond en de Nul-beweging’ in Museum Jan van der Togt. De lezing begint om 13.30 uur, en wordt gehouden in de Jan Verschoorzaal.